Kỹ thuật trồng, chăm sóc và bào chế cây ba kích tím
Giới Thiệu:
Ba Kích là cây lâu năm, dạng dây leo cuốn. Rễ hình trụ tròn, cong queo, thắt thành từng đoạn như ruột.. Thân tròn, phân nhánh nhiều. Cành non có lông màu nâu khi già nhẵn không còn lông. Lá đơn, mọc đối chéo chữ thập, có cuống. Phiến lá hình elip thuôn dài, lá non có lông màu tím, lá già màu xanh không lông. Cụm hoa nhỏ, màu trắng ngà ở nách lá hay đầu cành. Quả khi non màu xanh, chín màu hồng. Mùa hoa: Tháng 4 đến tháng 12.
Cây Ba Kích mọc hoang ở hầu như tất cả các tỉnh miền núi phía Bắc. Ngoài ra cây còn có ở Trung Quốc, Lào, Ấn Độ,và Triều Tiên.
Cây Ba Kích thích ứng với nhiều điều kiện sinh thái khác nhau. Ở giai đoạn trưởng thành cây ưa sáng , khi cây non sướu 2 tuổi cây ưa bóng. Cây sinh trưởng tốt ở điều kiện nhiệt độ từ 22,5° - 23,1°C, Độ ẩm không khí từ 82- 89%. Lượng mưa từ 1420,7 - 2574,5 mm trên năm . Ba kích thích hợp với đất feralit đỏ vàng và đất feralit giầu mùn trên núi, đất thịt ẩm mát.
Cây sinh trưởng sau 5 đến 7 năm được thu dược liệu, năng suất 8- 12kg củ tươi/gốc, cây càng để lâu năm sản lượng càng cao chất lượng càng tốt
Kĩ thuật trồng
Ba Kích là cây dược liệu có thể trồng bằng hạt hay bằng hom thân. Trong sản xuất cây giống chủ yếu trồng bằng cách gieo ươm từ hạt,
Nhân giống bằng hạt
Có thể ươm hạt giống trực tiếp trên đồng ruộng. Nhưng tốt nhất là gieo ươm trong thùng cát, trước khi ươm cát phải được làm sạch, khử trùng bằng cách sấy nóng hay rang rồi để nguội.
Hạt Ba Kích đem ngâm nước 24 giờ, loại bỏ những hạt nổi và hạt lép. Hạt vớt lên trộn đều với cát theo tỷ lệ 1/5, Đổ cát không đầy đáy thùng, sau đó rải đều lượng hạt giống đã trộn với cát lên trên mặt, cuối cùng rải một lớp cát mỏng lên nữa, phun nước cho đủ ẩm, đậy kín, để trong vườn ươm có mái che.
Khi hạt trong thùng bắt đầu mọc mầm, đổ cát và hạt ra, chọn những hạt đã mọc mầm cho vào bầu( đất trong bầu trộn với phấn chuồng tỉ lệ đất phần là 3:1), những hạt chưa mọc mầm cho vào thùng ủ tiếp.
Sau khi cây mầm đã được trồng vào vào bầu, đem bầu xếp thành luống ở vườn ươm. Luống chìm 1/3 bầu để giữ bầu khỏi đổ và giữ ẩm tốt.
Phải vệ sinh Vườn ươm sạch sẽ, rào chắn cẩn thận.Thường xuyên tưới nước giữ ẩm cho cây, làm sạch cỏ dại , che nắng cho cây con không để ánh nắng trực tiếp chiếu vào.
Khi Cây cao 20 - 30 ngọn bắt đầu leo, thân mập khoẻ, không có dấu hiệu sâu bệnh, là có thể đưa ra trồng ở ruộng sản xuất.
Thời vụ trồng
Gieo ươm hạt nên vào tháng 1 hàng năm, để vụ xuân hè tháng 5-7 có cây con đạt tiêu chuẩn đem đi trồng, đảm bảo tỷ lệ cây sống cao, sinh trưởng thuận lợi
Kỹ thuật làm đất
Đất trồng phải được cày ải. Cày ải xong , sau 5 - 7 ngày phải bừa ải để giữ ẩm cho đất. Đến thời vụ trồng Ba kích phải bừa lại để đất nhỏ, tơi xốp, loại bỏ các tạp chất trên ruộng, lên luống cao 20cm, rộng 60cm, bổ hốc trên mặt luống trước khi trồng kích thước 25 x 25cm sâu 20cm. Nếu trồng đất đồi dốc không cần cày làm đất mà cuốc hố theo hàng, cây cách cây 1m, hàng cách hàng 1,5-2m, hố rộng 40 x 40cm sâu 30cm. Cuốc hố trước khi trồng ít nhất 15 ngày.
Phân bón:
Bón lót: sử dụng phân chuồng hoai mục 15 - 20 tấn/ ha.
Bón thúc: Ba năm đầu khi cây mới trồng, bón thúc vào tháng 5 sau khi đã làm cỏ vun gốc, tưới phân chuồng pha loãng (3 - 5 tấn/ha/năm) hoặc phân đạm urê pha loãng 20% (80 kg/ha/năm).
Chăm sóc và quản lý đồng ruộng
Cây trồng xong cần làm giàn che nắng ngay và tưới nước giữ ẩm liên tục trong khoảng 7-10 ngày. Nên tưới vào buổi sáng tránh tưới vào buổi chiều, khi phát hiện cây chết cần trồng giặm ngay. Hàng năm nên làm cỏ, xới đất, vun gốc vào tháng 5 và tháng 8.
Khi cây vươn ngọn cần cắm giàn cho cây leo. Vào cuối năm thứ hai, đầu năm thứ ba, cắm giàn leo cho từng gốc, mỗi gốc gồm 3 cọc mỗi cọc dài 1,5-2 m cắm theo hình chóp nón
Phòng trừ sâu bệnh:
Sâu hại thường gặp là rệp làm thui ngọn, lá non, phòng trừ bằng cách rắc tro bếp vào gốc, bệnh nấm mắt cua làm đốm lá chữa bằng phun trừ bằng dung dịch boocđô.Phòng trừ sâu bệnh bằng cách vệ sinh vườn tược sạch sẽ, thoát nước kịp thời và triệt để sau mưa.
Thu hoạch:
Cây trồng sau 5 -7 năm có thể thu hoạch được. Thời vụ thu hoạch sau khi quả chín (tháng 10- 11). Khi thu hoạch cần tránh làm sây sát, đứt đoạn rễ.
Phương pháp bào chế
Củ đào về rửa sạch cắt bỏ rễ con, phơi nắng nhẹ khoảng 2 ngày đến khi phần thịt rễ dẻo lại, độ ẩm còn khoảng 50 %, ép nhẹ cho dẹp phần thịt rễ. Sau đó tiếp tục phơi cho khô hẳn cắt thành đoạn 10-13 cm.
Chế thường: Ba kích sau khi thu hoạch rửa sạch, bỏ lõi. Có thể đồ cho mềm để bỏ lõi. Thái đoạn dài 3- 4 cm. Phơi khô độ ẩm không quá 13%.
Ba kích tẩm rượu: Ba kích sau khi đã sơ chế ở trên, tẩm rượu, ủ 30 phút để ngấm đều. Sao nhỏ lửa tới khô.
Ba kích tẩm muối: sau khi bỏ lõi, thái lát đem Ba kích. Tẩm với nước muối 5% , ủ 30 phút đến 1 giờ. Sao nhỏ lửa đến khi dược liệu chuyển màu vàng. Hoặc đun trực tiếp Ba kích với nước muối theo tỷ lệ: 1kg muối cho 10 kg Ba kích, đun trong 2 giờ, đến khi Ba kích chuyển màu đen là được, rồi đem phơi khô.
Mọi chi tiết xin liên hệ:
Viện nghiên cứu cây đàn hương và thực vật quý hiếm (ISAF)
Điện thoại: 0462942824
Di động: 0973407000
E-mail: danhuongando@gmail.com
Võ Kim Oánh